Hiểu thế nào về vai trò của Thay huyết tương trong điều trị Lupus ban đỏ hệ thống theo Hướng dẫn ASFA 2023!
PCC Sci – Ngày 08/10/2025, Lupus ban đỏ hệ thống (Systemic Lupus Erythematosus – SLE) là bệnh tự miễn phức tạp, có thể gây tổn thương đa cơ quan và đe dọa tính mạng. Mặc dù điều trị nền bằng thuốc ức chế miễn dịch và sinh học đã tiến bộ, vẫn tồn tại những trường hợp bệnh nặng, kháng trị như viêm thận lupus tăng sinh, lupus thần kinh trung ương, xuất huyết phế nang lan tỏa hay hội chứng vi mạch huyết khối. Thay huyết tương điều trị (Therapeutic Plasma Exchange – TPE) được xem là biện pháp hỗ trợ nhằm loại bỏ nhanh các tự kháng thể và phức hợp miễn dịch, giúp kiểm soát tạm thời đáp ứng viêm quá mức. Theo Hướng dẫn ASFA 2023, TPE trong lupus được xếp Category III, Grade 2C – nghĩa là vai trò điều trị chưa được xác lập rõ ràng, bằng chứng còn hạn chế và khuyến cáo ở mức yếu. Tuy nhiên, kỹ thuật này có thể cân nhắc ở bệnh nhân lupus kháng trị hoặc có biến chứng đe dọa tính mạng, đặc biệt khi phối hợp cùng ức chế miễn dịch chuẩn.
Bài viết này nhằm làm rõ cơ sở khoa học, bằng chứng và định hướng thực hành của thay huyết tương trong điều trị lupus ban đỏ hệ thống theo Hướng dẫn ASFA 2023.
1. Lupus ban đỏ hệ thống – căn bệnh tự miễn phức tạp
Lupus ban đỏ hệ thống (Systemic Lupus Erythematosus – SLE) là bệnh tự miễn mạn tính, trong đó hệ miễn dịch của cơ thể “nhầm lẫn” và tấn công chính các mô của mình. Bệnh có thể ảnh hưởng đến da, khớp, thận, tim, phổi, máu và hệ thần kinh trung ương, gây ra nhiều biến chứng nặng nề nếu không kiểm soát kịp thời. Trong số đó, viêm thận lupus (Lupus nephritis) là biểu hiện thường gặp nhất, chiếm khoảng 40–60% bệnh nhân, và 10% có thể tiến triển tới suy thận giai đoạn cuối. Ngoài ra, lupus thần kinh – tâm thần, xuất huyết phế nang lan tỏa, hội chứng vi mạch huyết khối (TMA) hoặc hội chứng kháng phospholipid thảm khốc (CAPS) là những thể bệnh nguy hiểm, đe dọa tính mạng.
2. Điều trị lupus hiện nay: nền tảng là thuốc ức chế miễn dịch
Điều trị lupus hiện đại hướng tới kiểm soát hoạt động bệnh, giảm độc tính thuốc và phòng ngừa tổn thương cơ quan lâu dài. Các nhóm thuốc chính bao gồm:
- Hydroxychloroquine: nền tảng cho hầu hết bệnh nhân.
- Corticosteroid: giảm viêm, dùng trong giai đoạn cấp.
- Thuốc ức chế miễn dịch: cyclophosphamide, azathioprine, mycophenolate mofetil, methotrexate, cyclosporine.
- Thuốc sinh học: belimumab (ức chế BAFF), rituximab (chống CD20) — dành cho lupus kháng trị hoặc lupus thận hoạt động.
Tuy nhiên, vẫn tồn tại những trường hợp không đáp ứng hoặc tiến triển nặng dù đã điều trị tối ưu. Khi đó, thay huyết tương (Therapeutic Plasma Exchange – TPE) được cân nhắc như biện pháp cứu vãn (rescue therapy).
3. Tại sao thay huyết tương có thể hữu ích trong lupus?
Thay huyết tương là kỹ thuật loại bỏ huyết tương của người bệnh và thay bằng dịch thay thế (albumin, huyết tương tươi đông lạnh). Cơ chế chính là loại bỏ nhanh các tự kháng thể, phức hợp miễn dịch, cytokine viêm và các chất độc trung gian – vốn đóng vai trò trung tâm trong sinh bệnh học của lupus. Nói cách khác, thay huyết tương “rửa sạch tạm thời” hệ miễn dịch trong giai đoạn bão hoà tự kháng thể, giúp bệnh nhân qua cơn nguy kịch, tạo “khoảng trống” để các thuốc ức chế miễn dịch có thời gian phát huy tác dụng.
4. Hướng dẫn ASFA 2023 nói gì?
Hiệp hội ASFA (American Society for Apheresis) trong bản Hướng dẫn 2023 đã đánh giá vai trò của thay huyết tương trong hơn 90 bệnh lý, trong đó có Lupus ban đỏ hệ thống.
🔹 Phân loại trong ASFA 2023:
| Tiêu chí | Giá trị |
| Thủ thuật | Thay huyết tương điều trị (TPE) |
| Category (Phân loại) | III |
| Grade (Mức độ bằng chứng) | 2C |
| Tỷ lệ mắc | 0,3–31,5/100.000 người/năm |
| Số ca nghiên cứu | >300 bệnh nhân |
|
Chỉ định chính |
Các thể lupus nặng, kháng trị hoặc có suy đa cơ quan, bao gồm: xuất huyết phế nang lan tỏa (DAH), TMA, cryoglobulinemia, giảm tế bào máu, lupus thần kinh trung ương, Catastrophic APS. |
Khuyến cáo Thay huyết tương cho Lupus ban đỏ hệ thống của ASFA 2023
🔹 Giải thích phân loại:
- Category III: vai trò điều trị chưa được xác định rõ – cần cá thể hóa chỉ định.
- Grade 2C: khuyến cáo yếu, bằng chứng thấp, chủ yếu dựa trên báo cáo ca, chuỗi ca, hoặc kinh nghiệm chuyên gia.
Điều này có nghĩa là: Thay huyết tương không phải điều trị chuẩn mực, nhưng có thể cân nhắc trong các trường hợp lupus kháng trị, có biến chứng nặng hoặc đe dọa tính mạng.
5. Khi nào nên cân nhắc chỉ định thay huyết tương?
Theo ASFA 2023 và các nghiên cứu liên quan, TPE nên được cân nhắc khi:
- Bệnh nhân lupus không đáp ứng corticosteroid và thuốc ức chế miễn dịch tiêu chuẩn.
- Có biến chứng đe dọa tính mạng, như:
- Xuất huyết phế nang lan tỏa (DAH).
- Hội chứng vi mạch huyết khối (TMA/TTP).
- Lupus thần kinh trung ương cấp (viêm não, co giật, hôn mê, rối loạn tâm thần).
- Lupus thận tiến triển nhanh dù điều trị tích cực.
- CAPS hoặc cryoglobulinemia nặng.
Trong những tình huống này, PEX có thể giúp giảm nhanh nồng độ tự kháng thể, cải thiện triệu chứng và hỗ trợ phục hồi cơ quan.
6. Cách tiến hành theo khuyến cáo ASFA 2023
| Thông số kỹ thuật | Khuyến nghị |
| Thể tích thay thế | 1 – 1,5 thể tích huyết tương mỗi lần |
| Tần suất | – Lupus thận hoặc DAH: mỗi ngày hoặc cách ngày – Các thể khác: 1–3 lần/tuần |
| Dịch thay thế | Albumin, hoặc Huyết tương tươi đông lạnh |
| Số lần điều trị | 3–6 buổi để đánh giá đáp ứng |
| Theo dõi | Lâm sàng, bổ thể (C3/C4), anti-dsDNA, chức năng thận, công thức máu |
Kết hợp song song cyclophosphamide, rituximab hoặc belimumab giúp tăng hiệu quả duy trì.
7. Bằng chứng thực tế
- Phân tích gộp 18 nghiên cứu lâm sàng (457 bệnh nhân, Trung Quốc) cho thấy immunoadsorption hoặc TPE cải thiện lâm sàng rõ rệt ở bệnh nhân lupus nặng.
- Trong 74% bệnh nhân lupus thần kinh trung ương, PEX giúp cải thiện đáng kể triệu chứng hoặc ổn định bệnh (Neuwelt 2003).
- Nhiều báo cáo cho thấy PEX phối hợp với rituximab mang lại kết quả tốt hơn dùng đơn độc.
8. Thông điệp then chốt
+ Thay huyết tương không phải là “thuốc chữa lupus”, mà là công cụ hỗ trợ hữu ích trong tay người thầy thuốc khi lupus trở nên nguy kịch.
+ Chỉ nên chỉ định khi có bằng chứng lâm sàng về kháng trị hoặc biến chứng đe dọa tính mạng, và luôn phối hợp cùng điều trị nền.
+ ASFA 2023 xếp lupus ở Category III, Grade 2C – nghĩa là chưa chắc chắn về hiệu quả, nhưng được phép cân nhắc hợp lý trong thực hành lâm sàng.
9. Kết luận
“Thay huyết tương trong lupus giống như cơn gió mát trong bão miễn dịch — không dập tắt cơn bão, nhưng giúp bệnh nhân thở được để các liệu pháp khác phát huy tác dụng.”
ASFA 2023 đã khẳng định:
- TPE không phải điều trị chuẩn mực,
- nhưng có vị trí rõ ràng trong lupus nặng, kháng trị, biến chứng đa cơ quan,
- và nên được thực hiện tại các trung tâm có kinh nghiệm, với theo dõi sát lâm sàng và cận lâm sàng.
Tài liệu tham khảo:
- Connelly‐Smith L et al. Guidelines on the Use of Therapeutic Apheresis in Clinical Practice – Evidence‐Based Approach from the Writing Committee of the ASFA: The Ninth Special Issue. J Clin Apher. 2023;38(S1):S1–S304.
- Fanouriakis A et al. EULAR recommendations for the management of SLE and lupus nephritis. Ann Rheum Dis. 2021.
- Neuwelt CM. Therapeutic plasma exchange in neuropsychiatric SLE. Ther Apher Dial. 2003.
- Yang M et al. Meta‐analysis on immunoadsorption for SLE. Clin Rheumatol. 2020.
CLB Dòng Máu Việt
Edit: Nguyễn Minh Hiếu (08/10/2025)
